Les 6: Helder woordgebruik

Woordkeus

Je woordkeus bepaalt niet alleen hoe formeel of informeel je schrijft, of hoe moeilijk of makkelijk. Met je woordkeus kun je ook sterk bijdragen aan een heldere schrijfstijl. Een stijl die ervoor zorgt dat je lezer een helder en concreet beeld heeft van wat je wilt zeggen. In deze les leer je vijf belangrijke richtlijnen voor helder woordgebruik.

1) Kies waar mogelijk voor woorden met een concrete betekenis

Sommige woorden hebben een vage betekenis. Denk aan woorden als: onlangs, vroeger, binnenkort, ooit, een beetje, of een aantal.

Voorbeeld

Toelichting bij het voorbeeld

Deze beautyblogster gebruikt een paar vage tijdsaanduidingen: Een tijdje geleden, altijd, vaak. Wanneer kreeg ze dat palet? Is het nog actueel, kun je dat palet nog kopen? Altijd? Bedoelt ze dat ze het in alle opzichten een sympathiek merk vindt? Of dat ze alle producten leuk vindt? Van jongs af aan?

Ook vaag zijn weinig en een fractie. Hoe weinig is weinig? Vindt de lezer dat ook weinig? En hoeveel is die fractie?

Probeer  zo precies mogelijk aan te geven wat je bedoelt. Noem data, aantallen, hoeveelheden, enzovoort.

Vind je dat je tekst te ‘droog’ wordt van getallen? Probeer ze dan te vertalen naar de menselijke maat. Wat betekent dat getal voor een mens, kun je een voorbeeld geven waardoor de lezer het voor zich ziet?

In de volgende video leggen we dit uit aan de hand van een voorbeeld:

Studie-opdracht:

Neem opnieuw een eigen tekst bij de hand. Kijk er kritisch naar. Zijn er woorden, zinsdelen of zinnen die je concreter kunt maken? Lukt het daarbij bovendien om een voorbeeld te geven dat tot de verbeelding spreekt?

2) Geef waar mogelijk inhoudelijke informatie

Er zijn ook woorden die concreet lijken maar die feitelijk een algemeen waardeoordeel geven dat niet voor iedereen hetzelfde inhoudt. Bedenk dat de lezer op basis van algemeenheden nog geen duidelijk beeld heeft van wat je bedoelt. Vergelijk bijvoorbeeld:

• Onze dienstverlening wordt verbeterd.
• Onze medewerkers reageren voortaan binnen een week op schriftelijke vragen.

Het verschil zit hierin: de eerste zin geeft een waardeoordeel van de schrijver. Die concludeert dat de dienstverlening beter is. De lezer kan dat niet beoordelen, want die mist daartoe de feitelijke informatie.

In de tweede zin is de boodschap concreet gemaakt. Een concrete boodschap blijft over het algemeen veel beter hangen bij de lezer.

Bedenk: een tekst wordt oneindig veel sterker en overtuigender als de lezer zelf tot de (door de auteur gewenste) conclusie kan komen. Als de lezer zelf kan bedenken dat de dienstverlening beter, of uniek, of zelfs uitmuntend is, zal dat meer indruk op hem of haar maken. Om de lezer tot die conclusie te laten komen, zul je als schrijver met inhoud moeten komen. In dit voorbeeld is daartoe gekozen voor de toelichting dat medewerkers binnen een week op schriftelijke vragen reageren. Uiteraard zijn er nog veel meer mogelijkheden om inhoud te geven aan de claim betere dienstverlening (24/7 telefonisch bereikbaar, niet goed geld terug ook na openen van de verpakking, gratis bezorgd binnen 24 uur, enzovoort).

Inhoudelijke informatie kun je onder andere geven in:

• voorbeelden
• opsommingen
• beschrijvingen

Voorbeeld

Uit een checklist over chronische pijn bij katten:

Toelichting bij het voorbeeld:

Na de algemene, concreet lijkende vraag, komen twee voorbeelden. Zo weet de lezer op welk aspect van gedrag of routine hij moet letten.

Studie-opdracht:

Probeer of je jezelf kunt ‘dwingen’ om inhoudelijke informatie te geven met de volgende klassieke oefening: maak een beschrijving  in ongeveer 100 woorden, van iemand die je goed kent (of iets wat je goed kent). Noem daarbij alleen waarneembare feiten en vermijd waardeoordelen. Dus niet: Hij ziet er vermoeid uit. Wel: Zijn huid oogt grauw, zijn oogleden hangen en naast zijn mond zijn donkere groeven zichtbaar.

3) Maak met je woordkeus zichtbaar wat je bedoelt

Een heldere, concrete tekst kun je ook bereiken door zichtbaar te maken wat je bedoelt. Dat kan met een beeld, dat kan door wat meer uitleg, door dieper op iets in te gaan. Je tekst gaat daardoor meer tot de verbeelding spreken. Deze truc werkt vooral goed bij woorden die een beetje ‘afgesleten’ zijn geraakt, doordat ze vaak worden gebruikt.

Je kunt bijvoorbeeld schrijven dat een bepaald product ‘duurzaam’ is. Duurzaam, dat is een populair woord. Duurzame producten en organisaties met een duurzame werkwijze doen het vaak goed. Steeds meer organisaties presenteren zichzelf daarom als ‘duurzaam’. Ze gebruiken het woord ‘duurzaam’ dan graag en veel in hun communicatie. Maar doorgaans blijft dat toch niet hangen bij de lezer. Hooguit leest zo’n tekst minder prettig, omdat er vaak hetzelfde woord wordt gebruikt (heb je geteld hoe vaak we in deze alinea ‘duurzaam’ gebruikten?).

Beter is het dan om die duurzaamheid te omschrijven, te illustreren. Dat is de klassieke schrijftip ‘show, don’t tell’. Oftewel: laat zien wat je bedoelt, in plaats van alleen het woord te gebruiken.

Voorbeeld

Hieronder zie je een voorbeeld. Deze tekst is afkomstig van een leverancier van muziekinstrumenten en toebehoren. In hun productfolder schrijven ze over een vioolkoffer:

Toelichting bij het voorbeeld

De leverancier start de beschrijving door de noodzaak van duurzame materialen te schetsen. Eerst wordt een aansprekend beeld geschetst (Wat zullen wij aan onze kinderen achterlaten?), daarna de noodzaak (grondstoffen worden schaarser). Pas dan introduceert de leverancier de zogeheten Bio-Line. Het woord ‘duurzaam’ wordt niet gebruikt. In plaats daarvan beschrijft de leverancier de gebruikte grondstof (vlas) en vertelt dat deze grondstof telkens weer aangroeit. Al met al een aansprekend, concreet verhaal, dat de lezer effectief overtuigt van de duurzame productie van de vioolkoffer.

Show, don’t tell

In de video hieronder gaan we nog wat dieper in op het principe van “Show, don’t tell”.

4) Vermijd gebakken lucht

Soms is de verleiding groot om mee te gaan in een schrijfstijl die je om je heen veel tegenkomt. Dat gebeurt meestal niet eens bewust. In sommige organisaties wordt veel gecommuniceerd in termen die we als tekstschrijvers ‘gebakken lucht’ noemen. Populaire uitdrukkingen, die tot cliché verworden zijn en daardoor steeds minder inhoud hebben. Daarmee zijn het ideale woorden voor mensen die geen duidelijk beeld willen geven. Maar als je dat wél wilt, gebruik ze dan niet! Denk aan woorden of woordcombinaties als:

• een stukje terugkoppeling
• problemen adresseren
• dat nemen we mee
• een focus op…
• iets handen en voeten geven
• klantgericht, oplossingsgericht, resultaatgericht, servicegericht

Voorbeeld

Politiek en management zijn berucht om hun gebruik van gebakken lucht. We kiezen als voorbeeld de inleiding van het verkiezingsprogramma van het CDA:

Toelichting bij het voorbeeld

Dit voorbeeld heeft weinig toelichting nodig. Je herkent al direct een paar woorden en woordgroepen uit het rijtje hierboven: een stukje vormgeven, handen en voeten te geven. Daarnaast bijvoorbeeld nog tegenaan loopt, randvoorwaarden scheppen.

5) Vermijd ‘lege’ woorden

Met ‘lege woorden’ bedoelen we: woorden die weinig toevoegen aan de zin. Het zijn woorden die nauwelijks informatie geven. Ze worden makkelijk gebruikt, maar geven de tekst een hol karakter. Kijk maar eens naar onderstaande zin:

Ik heb heel veel ervaring met het orderproces, want ik heb lang als account manager gewerkt en daarbij vaak klanten ondersteund in het orderproces.

Klinkt leuk, maar zegt weinig. Want wat is ‘heel veel’ en ‘lang’ en ‘vaak’? De een zal zich zeer ervaren noemen na een jaar, de ander denkt daarbij eerder aan een jubileumperiode. Beter is het om de lege woorden invulling te geven.

In de afgelopen twaalf jaar heb ik als account manager meer dan honderd klanten mogen begeleiden in het orderproces. 

Voorbeeld

Lege woorden vallen niet altijd direct op. Kijk eens naar dit fragment uit een nieuwsbrief van het Archeon. Ontdek je lege woorden?

Toelichting bij het voorbeeld

Het gaat om de woorden grote (twee keer), natuurlijk en alle. Grote exposities? Hoe groot? Een grote ijsbaan? Hoe groot? Wie het Archeon kent, kan vermoeden dat het trouwens wel meevalt met die grootte.

Natuurlijk betekent hier niet ‘natuurlijk’ want waarom zouden die hutten per se het allerleukst zijn?

Alle kun je vervangen door ‘de’ want het gaat er niet om dat de hutten en huizen allemaal leuk zijn, zonder uitzondering.

Het gaat hier niet om de inhoud van de woorden maar om het gevoel dat die woorden geven: WoW! Het gaat om het aanprijzen van de attracties.

Versterkers

Lege woorden zijn vaak woorden die het gezegde moeten versterken: je hebt niet gewoon ervaring met het orderproces, maar heel veel ervaring. Dat moet meer indruk maken op de lezer.

Je mag in het Archeon die expositie niet missen, of die ijsbaan. En vooral die hutten en huizen niet!

Om die reden – indruk maken – worden lege woorden vaak ingezet bij wervende teksten. En daar kán het goed werken.

Voorbeeld

Uit een nieuwsbrief van de Kunsthal:

Toelichting bij het voorbeeld

De woorden meest en extra voegen geen inhoud toe aan de zin. Het meest bijzonder in vergelijking met wat? En extra bovenop wat? Dat vertelt de zin niet (en ook de rest van de tekst niet). Deze woorden trekken de aandacht van de lezer: als het zó bijzonder en feestelijk is, wil de lezer erbij zijn!

Afzwakkers

Het tegenovergestelde gebeurt ook: het gebruik van stopwoorden als ‘dus’ of ‘eigenlijk’ als er dus eigenlijk geen sprake is van een conclusie of verbetering. Dit zijn geen versterkers, maar afzwakkers.

Studie-opdracht:

Hieronder zie je vijf zinnen, waarin zogeheten ‘lege’ en ‘vage’ woorden voorkomen. Verbeter de zinnen door de lege en vage woorden te schrappen. Onder de oefening zie je voor elke zin een mogelijke verbetering plus toelichting.

Welke lege of vage woorden tref je aan in de volgende zinnen? Verbeter deze zinnen zodat ze geen lege woorden meer bevatten.

1. Ik beloof dat ik ernaar zal kijken en dan kunnen we het er binnenkort nog wel eens over hebben.
2. Over het algemeen ben ik wel een behoorlijk vrolijk type.
3. Ik vind deze baan leuk omdat ik het leuk vind om op een bank te werken.
4. Ik kijk al een hele tijd uit naar een zeer geschikte gelegenheid om salarisverhoging te vragen.
5. Mounir is benoemd tot groepsleider zodat hij dus als het ware alles mag besluiten.

Antwoord

1. Ergens binnenkort is een vage aanduiding; dat kan duidelijker. Nog wel eens vertelt in deze zin helemaal niets en mag dus weg.

Mogelijke oplossing: Ik beloof dat ik ernaar zal kijken en dan kunnen we het er volgende week maandag over hebben.

2. Over het algemeen is hier een lege uitdrukking; dat type ben je of dat ben je niet. Wel is een leeg woord en mag weg. Ook de versterker behoorlijk kunnen we in deze zin missen.

Mogelijke oplossing: Ik ben een vrolijk type.

3. Dit is zelfs een lege zìn (van het type ‘Dit is rood omdat het rood is.’) en kan dus helemaal geschrapt.

4. Een hele tijd is een vage tijdsaanduiding en zeer is hier een leeg woord, uitsluitend een versterker.

Mogelijke oplossing: Ik kijk al een week of twee uit naar een geschikte gelegenheid om salarisverhoging te vragen.

5. Als het ware (een afzwakker) moet geschrapt, want Mounir mag ècht besluiten nemen. Het woordje dus verdubbelt zodat en moet dus geschrapt. Alles is hier een leeg woord.

Mogelijke oplossing: Mounir is benoemd tot groepsleider zodat hij binnen de groep de besluiten mag nemen.

Samenvatting

We vatten de vijf richtlijnen voor helder woordgebruik samen in een infographic:

Oefentoets

Met de vragen hieronder kun je je kennis van de theorie toetsen.