Les 16: Actief formuleren
Gratis proefles
Actief en passief
Constructies met ‘worden’
Het verschil tussen actief en passief formuleren
Weer een bekende regel: schrijf actief. Maar wat is actief schrijven ook alweer? Je ziet het in de video:
Hoe herken je een passieve zin?
Lees de onderstaande voorbeeldzin eens:
De firma X bouwt dat huis.
Dat is een standaardzin waarin het eerste zinsdeel vertelt waar de zin over gaat, netjes volgens de regels voor de woordvolgorde. In dit geval de firma; daar wordt iets over verteld. Maar wat nu als we niet iets willen zeggen over die firma, maar over dat huis?
Dan kunnen we volgens diezelfde theorie natuurlijk ‘dat huis’ vooraan zetten:
Dat huis bouwt de firma X.
Maar dat klinkt onnatuurlijk. Die zin gebruik je alleen als er wordt gesproken over verschillende huizen die door verschillende firma’s worden gebouwd. Dan kun je zeggen: Dát huis bouwt de firma X. En dan klinkt het eigenlijk nog een beetje ongewoon.
Het is voor ons veel gewoner om in zo’n geval een passieve zin te maken:
Dat huis wordt gebouwd door de firma X.
We noemen zo’n zin ‘passief’ omdat het onderwerp Dat huis niet de handelende persoon is. Het huis ondergaat de handeling, is passief.
Hoe herken je een passieve zin?
Een passieve zin wordt gemaakt met behulp van het hulpwerkwoord ‘worden’ of het hulpwerkwoord ‘zijn’. Als de oorspronkelijke, actieve zin onvoltooid is, gebruik je voor de passieve zin ‘worden’. De actieve zin kan ook in de voltooide tijd staan (te herkennen aan een vorm van hebben of zijn met nog een of meer andere werkwoorden). Dan gebruik je voor de passieve zin ‘zijn’.
Vaak staat in een passieve zin een zogenaamde ‘door-bepaling’. Dat wil zeggen dat er wordt gezegd door wie of wat de handeling plaatsvindt. Staat de door-bepaling er niet, dan kun je er meestal zelf eentje bij verzinnen.
Voorbeelden
| Passief | Actief |
|---|---|
| Er wordt een nieuw registratiesysteem ingevoerd door de afdeling Debiteuren. | De afdeling Debiteuren voert een nieuw registratiesysteem in. |
| Afwezigheid wordt door het nieuwe systeem automatisch geregistreerd. | Het nieuwe systeem registreert afwezigheid automatisch. |
| Daarmee kan er door het bedrijf veel geld bespaard worden. | Daarmee kan het bedrijf veel geld besparen. |
| Het systeem is door de afdeling ICT uitgebreid getest. | De afdeling ICT heeft het systeem uitgebreid getest. |
| Vanaf nu zullen laatkomers door de directie op hun gedrag worden aangesproken. | Vanaf nu zal de directie laatkomers op hun gedrag aanspreken. |
1. Aanstaande vrijdagmiddag wordt er taart en limonade uitgedeeld in winkelcentrum De Oostzijde. 2. Bakker Brodeman deelt aanstaande vrijdagmiddag taart en limonade uit in winkelcentrum De Oostzijde.
Inderdaad, de tweede zin is persoonlijker. In de eerste zin is de persoon die uitdeelt niet “in beeld”, de tweede zin noemt wel wie er uitdeelt. Daarmee is de tweede zin dus persoonlijker.
In de eerste zin is de persoon die uitdeelt niet “in beeld”, de tweede zin noemt wel wie er uitdeelt. Daarmee is de tweede zin dus persoonlijker.
Wat is beter: actief of passief?
Het is niet zo dat actieve zinnen beter zijn dan passieve zinnen. Of omgekeerd. Het is wel zo dat passieve zinnen (meestal) minder persoonlijk klinken, afstandelijker. Dat komt doordat je de door-bepaling met de handelende persoon kunt weglaten. Kijk maar naar de zinnen in de oefening hierboven. Een tekst wordt er leesbaarder van als er af en toe ‘iemand in beeld is’. Daarom gebruiken we liever zo veel mogelijk actieve zinnen.
Een tweede reden waarom we liever geen passieve zinnen gebruiken, is dat we er de voorkeur aan geven om handelende personen te zijn, in plaats van mensen die iets ondergaan. Met andere woorden: we hebben liever een handelend onderwerp in de zin dan een passief.
Zie je dat we in de laatste alinea spraken over ‘we’? Het is onduidelijk wie dat zijn maar toch gebruiken we dat woord liever dan dat we zinnen maken als
Daarom worden liever zo veel mogelijk actieve zinnen gebruikt.
Een tweede reden waarom er vaak liever geen passieve zinnen gebruikt worden…
Maar als het nodig is, of handig, kun je gerust passieve zinnen gebruiken. Dat kan bijvoorbeeld als je niet weet wie de handelende persoon is:
In veel kantines wordt tegenwoordig goede koffie geschonken.
Of als je die handelende persoon liever niet noemt. Bijvoorbeeld als het beter is om die handelende persoon (letterlijk) buiten beeld te laten. Denk aan beleidsstukken, waarin niemand persoonlijk verantwoordelijk wil zijn voor een bepaald besluit:
De tweede bezuinigingsronde wordt volgende maand doorgevoerd.
De verschillen op een rij
| Passief | Actief |
|---|---|
| Handelende persoon is niet altijd zichtbaar | Handelende persoon is zichtbaar |
| De handeling staat centraal | De persoon staat centraal |
| Constructie met ‘worden’ of ‘zijn’ | Kan met allerlei werkwoorden |
| Klinkt meestal afstandelijk | Klinkt meestal persoonlijk |
Wanneer wel passief?
Soms is de passieve constructie wel nuttig. In de passieve constructie benoem je namelijk in principe niet wíe iets doet (tenzij je een door-bepaling toevoegt: Het brood wordt gebakken door de bakker.). Niet benoemen wie iets doet, kan soms handig zijn:
- Als je niet weet wie iets doet.
- Als het niet belangrijk is wie iets doet.
- Als je niet wilt zeggen wie iets doet.
Dat laatste is vaak het geval bij slecht nieuws. Daar wil liever niemand voor verantwoordelijk zijn. Dan komt al snel een passieve constructie om de hoek kijken.
Een mooi voorbeeld van functioneel passief en actief taalgebruik was tot voor kort te zien op de website van KPN, over het betalen van de factuur.
(De site is inmiddels veranderd maar we vinden dit zo’n mooi voorbeeld dat we het toch handhaven in deze cursus.)
Uitleg bij het voorbeeld
De eerste zin is actief geformuleerd: Wij informeren je graag. Dat klinkt heel klantgericht en persoonlijk.
Dat verandert in de tweede zin. Als je een betalingsachterstand hebt kan je mobiele nummer worden geblokkeerd. Natuurlijk is heus wel bekend wie dat blokkeren dan doet. Dat doet KPN zelf. Maar de passieve formulering klinkt afstandelijker. Bijna alsof KPN er ook niets aan kan doen. ‘Tsja, als je niet betaalt dan wordt je nummer afgesloten, zo gaan die dingen.’
Dan de derde zin: Om heraangesloten te worden… Ook dit is een passieve zin. Als we de zin actief maken krijgen we iets als ‘Als je wilt dat KPN je nummer weer aansluit…’ Daarmee zou KPN ineens in beeld zijn als de boeman die ook doelbewust je nummer heeft afgesloten. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.
Het einde van zin drie is wel weer actief geformuleerd: … moet je de betalingsachterstand voldoen. Geen twijfel mogelijk dus over wie die actie moet uitvoeren.
Oefening
Hieronder zie je een brief. In deze tekst worden actieve en passieve constructies gebruikt.
- Noteer voor jezelf welke zinnen actief geformuleerd zijn en welke zinnen passief geformuleerd zijn.
- Wat vind je van de keuze voor actief/passief? Vind je de passieve constructies in deze tekst functioneel? Waarom wel/niet?
Bij dezen wil ik u informeren dat Atlas druk doende is een aantal wijzigingen aan te brengen in de werkomschrijvingen behorende bij de tender 12345 Dakrenovaties ABC. Dit op basis van de inzichten die zijn verkregen tijdens de verificatiegesprekken van 22 april jongstleden. Deze wijzigingen worden doorgevoerd omdat het niet mogelijk lijkt om binnen de huidige werkomschrijvingen te komen tot aanbiedingen die passen binnen het beschikbare budget.
Verwachting is dat het aanpassen van de werkomschrijvingen vandaag aan het eind van de dag gereed zal zijn. Deze zullen middels de #3 nota van inlichtingen met u worden gedeeld. Zodra de #3 nota van inlichtingen voor u beschikbaar is, zal ik u hierover informeren.
Gevolg van bovenvermelde aanpassingen is ook dat de tenderplanning voor de aanbesteding, met referentie 12345 Dakrenovaties ABC, als volgt zal worden aangepast:
[Hier is een schema met planning verwijderd.]
Ik hoop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben.
Met vriendelijke groet,
Klaas Karelsen
Uitwerking van de oefening
Passief zijn:
- regel 3 die zijn verkregen
- regel 4 worden doorgevoerd
- regel 7 met u worden gedeeld
- regel 10 zal worden aangepast
Het gebruik van deze passieve constructies is terecht omdat het in deze gevallen niet bekend is of niet van belang is wie de handelende persoon is. In het tweede geval en in het vierde heeft het bedrijf misschien ook liever niet dat het persoonlijk in beeld komt.
Er wordt wel beweerd dat vrouwen beter autorijden dan mannen.
Inderdaad, hier is niet bekend (of belangrijk) wie dat zegt.
Passieve zinnen worden vaak gebruikt als niet bekend is wie de handeling verricht, of als dat niet belangrijk is.
In het kader van de milieubescherming wordt ervoor gekozen om niet langer met plastic koffiebekers te werken.
Inderdaad, want in deze zin is geen handelende persoon in beeld; het is een constructie met “worden”.
In deze zin is geen handelende persoon in beeld; het is een constructie met “worden”.
Passieve zinnen actief maken
Hoe maak je een passieve zin actief? Heel eenvoudig:
- Zoek de passieve constructie met een vorm van ‘worden’ of ‘zijn’.
- Verwijder de vorm van ‘worden’.
- Voeg een handelende persoon toe.
Voorbeeld
Hieronder zie je een passieve zin:
Onvolledig ingevulde formulieren worden niet in behandeling genomen.
- Zoek de passieve constructie met een vorm van ‘worden’: worden niet in behandeling genomen.
- Verwijder de vorm van ‘worden’: nemen niet in behandeling
- Maak de handelende persoon onderwerp van de zin. Als er geen handelende persoon genoemd wordt (in een door-bepaling) voeg dan een handelende persoon toe, bijvoorbeeld ‘we’ of ‘men’, de naam van het bedrijf of de instelling.
De actief geformuleerde zin luidt dan:
Onvolledig ingevulde formulieren neemt de gemeente niet in behandeling.
Deze zin staat in de onvoltooide tijd. De zin kan ook in de voltooide tijd staan. Dat wordt dan:
De onvolledig ingevulde formulieren zijn door de gemeente niet in behandeling genomen.
Omzetting van passief naar actief gaat hetzelfde als bij de onvoltooide zin. Alleen zoek je niet een vorm van ‘worden’ maar van ‘zijn’ en in de nieuwe zin voeg je een vorm van ‘hebben’ in. Je krijgt dan:
De onvolledig ingevulde formulieren heeft de gemeente niet in behandeling genomen.
Oefening:
Wil je nog meer oefenen met het omzetten van passieve zinnen in actieve zinnen? Gebruik dan de volgende oefening: Oefening passief omzetten in actief. De oefening bestaat uit zeven passieve zinnen, die je herschrijft naar actieve zinnen. Onderaan de oefening (in de pdf) zie je mogelijke oplossingen.
Praktijkopdracht
Bekijk eens een aantal van je eigen teksten. Wat is je eerste indruk: gebruik je veel passieve constructies? Neem de proef op de som. Tel op een willekeurig A4 eigen tekst hoe vaak je passieve zinnen schrijft.
Kijk of je passieve zinnen terecht passief zijn. Is de handelende persoon inderdaad onbekend of kan die beter niet genoemd worden?
Herschrijf de passieve zinnen die niet passief hoeven te zijn; formuleer actief.